Αν φροντίζετε έναν άνθρωπο με νόσο Αλτσχάιμερ, τότε είναι πολύ πιθανό κάποια στιγμή να έρθετε αντιμέτωποι με άδικες κατηγορίες για κλοπή χρημάτων ή αντικειμένων. Πρόκειται για ένα πολύ συνηθισμένο σενάριο που μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και σε αρχικά στάδια της άνοιας. Εκτός όμως από συνηθισμένο, είναι ταυτόχρονα και ένα σενάριο που δοκιμάζει τα νεύρα και την ψυχική αντοχή του φροντιστή. Και όχι άδικα, μιας και ο “κατηγορούμενος” δεν είναι άλλος από εκείνον που κάνει ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να φροντίσει με τον καλύτερο τρόπο τον άνθρωπο που ξεχνά.
Γιατί ο άνθρωπός μου πιστεύει πράγματα που δεν ισχύουν;
Αυτό συμβαίνει γιατί καθώς ο εγκέφαλος του ανθρώπου που νοσεί αλλοιώνεται σταδιακά από τη νόσο Αλτσχάιμερ, αρχίζει να συνδέει γεγονότα, αναμνήσεις και λεπτομέρειες με ασυνήθιστους τρόπους. Αν εσείς χάσετε ένα αντικείμενο, το πιο πιθανό είναι ότι θα προσπαθήσετε να φέρετε στο μυαλό σας βήμα – βήμα τις ενέργειες που κάνατε ώστε να θυμηθείτε τελικά πού το έχετε αφήσει. Αν, όμως, ένας άνθρωπος με νόσο Αλτσχάιμερ χάσει ένα αντικείμενο, ο εγκέφαλός του δεν θα είναι σε θέση να ακολουθήσει την ίδια στρατηγική, μιας και τα ελλείμματα στη λειτουργία της πρόσφατης μνήμης δεν του το επιτρέπουν. Τι θα κάνει, λοιπόν, αντί γι’ αυτό; Θα προσπαθήσει να καλύψει τα κενά στην ιστορία με παλιότερες αναμνήσεις και να βρει εναλλακτικές ερμηνείες για το τι συνέβη, καταλήγοντας συχνά κατηγορίες για κλοπή που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Είναι δυνατόν να μην καταλαβαίνει πόσο παράλογο είναι το να με κατηγορεί;
Ναι, είναι δυνατόν. Έχετε πάντα κατά νου ότι ο άνθρωπος με άνοια δεν λέει απλά “τρέλες”. Εκφράζει ποια είναι γι’ αυτόν η πραγματικότητα μέσα από το διαστρεβλωτικό πρίσμα της νόσου. Για να βγάλει νόημα από μια κατάσταση που δεν μπορεί να ερμηνεύσει διαφορετικά, ο εγκέφαλος του ανθρώπου που ξεχνά ενώνει ασύνδετες πληροφορίες και οδηγείται σε εξωφρενικά συμπεράσματα. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος σας δεν μπορεί να ανακαλέσει πού έχει τοποθετήσει ένα αντικείμενο, το αμέσως πιθανότερο σενάριο είναι να του το πήρε κάποιος. Και μάλιστα κάποιος που περνά πολύ χρόνο μαζί του και έχει ελεύθερη πρόσβαση σε ολόκληρο το σπίτι. Δηλαδή, εσείς.
Αυτό, δε, που μπορεί να κάνει ακόμα πιο εξοργιστική την κατάσταση για τον φροντιστή, είναι ότι συχνά οι κατηγορίες αφορούν αντικείμενα άνευ χρηματικής αξίας ή χρηστικότητας. Πριν λίγους μήνες επικοινώνησε μαζί μου η κόρη μίας ασθενούς, φανερά ταραγμένη. “Δεν το χωράει το μυαλό μου! Για ποιο λόγο να θέλω να κλέψω από την ίδια μου τη μητέρα το αγαπημένο της καλοκαιρινό φόρεμα; Και μάλιστα, μέσα στο καταχείμωνο; Ούτε καν τα κιλά μας δεν είναι ίδια, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να μου κάνει! Δεν το βλέπει;”. Η απάντηση είναι και πάλι η ίδια: ο εγκέφαλος που νοσεί κάνει το καλύτερο που μπορεί για να βγάλει νόημα από την κατάσταση που αντιμετωπίζει. Για την υποκειμενική πραγματικότητα του ανθρώπου με άνοια, αυτό είναι αρκετό. Στο πλαίσιο, όμως, της αντικειμενικής πραγματικότητας είναι σαφώς προβληματικό.
Πώς διαχειριζόμαστε τις κατηγορίες για κλοπή
1. Διατηρήστε την ψυχραιμία σας.
Πάρτε μια βαθιά ανάσα. Δώστε λίγα δευτερόλεπτα στον εαυτό σας ώστε να μπορέσετε να ανασυγκροτηθείτε και να βάλετε τις σκέψεις σας σε μια σειρά. Φροντίστε τόσο ο τόνος της φωνής σας, όσο και οι κινήσεις σας να αποπνέουν ηρεμία.
2. Αποφύγετε τη διένεξη.
Καταπιέστε την αυθόρμητη αντίδρασή σας να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας. Μην προσπαθήσετε να πείσετε το αγαπημένο σας πρόσωπο ότι κάνει λάθος. Θυμηθείτε: το άτομο με άνοια δεν προσπαθεί να σας εκνευρίσει ή να δοκιμάσει τις αντοχές σας. Αντικρούοντας κάτι που πιστεύει ως αληθινό, το μόνο που θα καταφέρετε είναι να ενισχύσετε την άποψή του ότι δεν αξίζετε την εμπιστοσύνη του.
3. Δείξτε ενσυναίσθηση.
Επαναλάβετε τις φράσεις που χρησιμοποίησε ο άνθρωπός σας για να εκφράσει το πρόβλημά του, παραφράζοντάς τες. Έτσι θα του δείξετε ότι τον ακούτε πραγματικά και δεν θεωρείτε πως λέει ανοησίες. Πείτε για παράδειγμα: “Καταλαβαίνω πόσο θυμωμένη είσαι που δεν βρίσκεις το αγαπημένο σου φόρεμα. Κι εγώ θα ήμουν πολύ ταραγμένη αν φοβόμουν ότι κάποιος κλέβει τα πράγματά μου”.
4. Προσφέρετε μια λύση ως απάντηση στις κατηγορίες για κλοπή
Για παράδειγμα, πείτε: “Έλα να ψάξουμε μαζί μήπως το έβαλα κατά λάθος σε άλλη ντουλάπα”. Παρατηρήστε ότι ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, την ευθύνη την παίρνετε εσείς. Εναλλακτικά, (σε περίπτωση που το επιτρέπει το στάδιο της νόσου) δώστε μια λογικοφανή εξήγηση ως απάντηση στις κατηγορίες για κλοπή. Π.χ. πείτε: “Έχεις δίκιο. Εγώ πήρα το φόρεμά σου για να το δώσω στο καθαριστήριο. Ξέχασα να στο πω, συγνώμη”. Αυτό θα καθησυχάσει τον άνθρωπό σας και θα σας κερδίσει χρόνο μέχρι να εντοπίσετε το αντικείμενο που έχει χαθεί.
5. Οδηγήστε την προσοχή του σε κάτι άλλο.
Αφού προσφέρετε μια λύση, δοκιμάστε να στρέψετε την προσοχή του ανθρώπου με νόσο Αλτσχάιμερ σε κάτι που συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Π.χ. “Έλα να δούμε τι καιρό έχει έξω. Ήρθε η άνοιξη, δες τι ωραία λιακάδα!”. Χρησιμοποιήστε το ερέθισμα ως αφορμή για να ξεκινήσετε μια συζήτηση. Μια άλλη λύση είναι να τον ενθαρρύνετε να ασχοληθεί με μία ευχάριστη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, μπορείτε να του προσφέρετε το αγαπημένο του σνακ, να δείτε μαζί άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες ή να ακούσετε το αγαπημένο του τραγούδι.
6. Αναζητήστε το αντικείμενο που έχει χαθεί.
Σκεφτείτε αν ο άνθρωπος σας έχει κάποια αγαπημένη κρυψώνα ή αν στο παρελθόν συνήθιζε να κρύβει αντικείμενα αξίας σε κάποια συγκεκριμένη θέση. Ελέγξτε τους κάδους των σκουπιδιών: για τα άτομα με άνοια, ένα δοχείο με καπάκι συχνά φαντάζει ως καλή κρυψώνα για κάτι που θέλουν να αποθηκεύσουν. Τέλος, αναλογιστείτε αν πράγματι υπάρχει πιθανότητα οι κατηγορίες για κλοπή να έχουν βάση: αν, δηλαδή, κάποιος να έχει κλέψει το αντικείμενο που έχει χαθεί. Δυστυχώς, πολλές φορές οι ηλικιωμένοι με άνοια αποτελούν εύκολο στόχο επιτηδείων.
Τι μπορείτε να κάνετε για να αποφύγετε αντίστοιχα προβλήματα στο μέλλον
Επιλέξτε τις κατευθύνσεις που ταιριάζουν στο στάδιο της νόσου που βρίσκεται ο άνθρωπος που φροντίζετε:
- Προγραμματίστε μία συνεδρία συμβουλευτικής με έναν ειδικό ώστε στο μέλλον να είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε με τον κατάλληλο τρόπο ανάλογες συμπεριφορές.
- Βοηθήστε το αγαπημένο σας πρόσωπο να συνηθίσει να βάζει το κάθε αντικείμενο σε μια συγκεκριμένη θέση.
- Απομακρύνετε από τον χώρο που διαμένει ο άνθρωπος με άνοια άχρηστα μικροαντικείμενα. Διατηρήστε τους χώρους αποθήκευσης (συρτάρια, ράφια, ντουλάπια), αλλά και τους χώρους του σπιτιού γενικά σε τάξη. Π.χ. κρατήστε στη ντουλάπα μόνο ρούχα που φοράει συχνά ο άνθρωπός σας και μόνο ενδύματα κατάλληλα για την εποχή.
- Φροντίστε το άτομο που ξεχνά να έχει πάντα χρήματα στο πορτοφόλι του, αλλά ποτέ πρόσβαση σε μεγάλα χρηματικά ποσά.
- Αποθηκεύστε σε ασφαλές σημείο αντικείμενα αξίας (π.χ. κοσμήματα, οικογενειακά κειμήλια) ή σημαντικά έγγραφα (συμβόλαια, βιβλιάρια κλπ).
- Αν υπάρχει κάποιο αντικείμενο που το αγαπημένο σας πρόσωπο χάνει συχνά (π.χ. γυαλιά, κλειδιά κλπ), φροντίστε ώστε να έχετε πάντα πρόχειρο και ένα δεύτερο.
- Αν ο άνθρωπός σας αναζητά συχνά το κινητό τηλέφωνο ή το πορτοφόλι του, σκεφτείτε την πιθανότητα να χρησιμοποιήσετε μία συσκευή εντοπισμού αντικειμένων. Πρόκειται για μία πολύ μικρή και ελαφριά συσκευή που τοποθετείται πάνω στο αντικείμενο και σας επιτρέπει να το εντοπίσετε μέσω GPS.
Όλγα Λυμπεροπούλου
Γνωστική νευροψυχολόγος, M.Sc.
Ειδίκευση στην 3η Ηλικία και τις Άνοιες
Υπεύθυνη Κέντρου Διαταραχών Μνήμης
Τηλέφωνο για ραντεβού: 6993 305422
* Διαβάστε το άρθρο όπως δημοσιεύθηκε στο OW εδώ.
